Wie moet actie ondernemen als er een vermoeden is van integriteitsschending? De Gemeentewet maakt de burgemeester tot ‘hoeder van integriteit’ maar wat is dan de rol van de Gemeenteraad? In gesprek met Peter Schokker gaan we in op deze verantwoordelijkheden en hoe gemeenten een zorgvuldige afhandeling van zo’n vermoeden kunnen borgen.
“Je moet het dak repareren voordat het gaat regenen. Dat geldt ook voor afspraken over handhaving bij integriteitskwesties binnen het gemeentelijk bestuur.” – Peter Schokker, Partner bij BING
Integriteitskwesties gemeentebestuur
Als we het hebben over het gemeentelijk bestuur dan heeft integriteit vooral betrekking op het gedrag van gemeenteraadsleden, wethouders en de burgemeester – in de uitoefening van hun rol of daarbuiten. Mocht een bestuurder zich bijvoorbeeld sterk maken voor belangen van relaties terwijl de functie vereist dat deze persoon het algemeen belang voor ogen houdt dan kan sprake zijn van een belangenverstrengeling. Andere voorbeelden van mogelijke integriteitskwesties zijn:
- Het lekken van geheime informatie
- Het niet (correct of volledig) opgeven van nevenfuncties
- Het aannemen van cadeaus waarbij een tegenprestatie wordt verlangd
- Misdragingen in de privésfeer, die raken aan de voorbeeldfunctie
Elke bestuurder begrijpt dat dit zoveel mogelijk voorkomen moet worden, maar wat als het gebeurt? Wie is er aan zet bij een (dreigende) integriteitskwestie?
Bevorderen van integriteit door burgermeester
Sinds februari 2016 is de burgemeester – door een wijziging van artikel 170 van de Gemeentewet – expliciet “hoeder van integriteit” richting het college van burgemeester en wethouders en de gemeenteraad. De burgemeester moet de integriteit van het bestuursorgaan bevorderen en bij (vermoedens van) integriteitsschendingen wordt handelen van de burgemeester verwacht.
Betekent dit dat de burgermeester verantwoordelijk is bij (een vermoeden van) een schending?
Draagvlak gemeenteraad noodzakelijk
“Als een burgemeester bij een vermoeden van een integriteitsschending actie onderneemt en bijvoorbeeld een bureau aanstelt om dat te onderzoeken moet de Gemeenteraad die actie wel steunen. Als de gemeenteraad zou weigeren om mee te werken staat de burgemeester machteloos. De gemeenteraad blijft het hoogste bestuursorgaan. Er moet daarom draagvlak zijn bij de gemeenteraad voor het optreden van de burgemeester,” vertelt Peter.
“Deze uitdaging ontstaat omdat de burgemeester vanuit de Gemeentewet die bijzondere verantwoordelijkheid heeft bij integriteitskwesties, maar deze wet schrijft geen instrumenten voor waar hij of zij mee uit de voeten kan. Uit de praktijk blijkt dan ook dat het wenselijk is dat de gemeenteraad afspraken maakt over handhaving in het geval van een vermoeden van integriteitsschending. Een zorgvuldige procedure is in het belang van melders, beklaagden, partijen en de gemeente als collectief.”
Handhaving van de gedragscode bij een vermoeden van integriteitsschending
Een gemeenteraad die besluit om afspraken te maken over handhaving bij een vermoeden van integriteitsschending zorgt daarmee bijvoorbeeld voor de volgende waarborgen:
- De raad geeft een duidelijk signaal dat zij vermoedens van niet-integer gedrag serieus neemt
- De raad maakt duidelijk dat integriteit geen politieke aangelegenheid is (onpartijdige, niet-partijpolitiek gemotiveerde handhaving)
- De raad richt een proces in met expliciete waarborgen voor de positie van zowel de melder als de beklaagde, waaronder vertrouwelijkheid zolang de feiten nog niet helder zijn
Maar het belangrijkste is volgens Peter het afstemmen van de verantwoordelijkheden:
“Wil je aan de achterkant tegen de burgemeester zeggen: ‘je hebt je rol niet goed vervuld’, dan moet je daar aan de voorkant wel afspraken over maken. Want hoe kan je anders toetsen of een burgemeester zijn of haar rol wel of niet goed heeft vervuld?
De positie van de burgemeester is in deze al snel lastig, daarom denk ik dat men nadrukkelijker stil mag staan bij de verantwoordelijkheid van de gemeenteraad. Wat is de verantwoordelijkheid van de raad in dit proces, op welke momenten wordt de raad geïnformeerd? Kortom, wie is eigenaar? Als burgemeester mag je best rugdekking verlangen van de gemeenteraad en duidelijke afspraken over handhaving helpen daarbij. En die moet je natuurlijk maken voordat een kwestie zich voordoet. Zo zorg je voor een zo breed mogelijk draagvlak.”
Tips en handvatten voor de handhaving bij integriteitskwesties
Gaan jullie afspraken maken over de handhaving bij integriteitskwesties? Denk dan in elk geval aan de volgende tips en handvatten:
- Waak ervoor dat de burgemeester in de positie van scheidsrechter wordt gedwongen, beter is het dat de burgemeester een faciliterende rol op zich neemt waarin hij of zij toeziet op een zorgvuldig onderzoek
- De burgemeester brengt de uitkomst van het onderzoek, vaak een rapport, naar de gemeenteraad. De gemeenteraad bepaalt vervolgens wat de politieke consequenties moeten zijn
- Haal de kwestie altijd zoveel mogelijk uit de politieke sfeer, integriteit is te belangrijk om als stok om mee te slaan te worden gebruikt. Dat betekent: denk na over de verhouding coalitie/oppositie, ook in het presidium. Wat te doen bij verdeeldheid?
“In de afspraken moet je in elk geval expliciet de verantwoordelijkheden benoemen, zoals; wie is er verantwoordelijk voor het opstellen van de onderzoeksopdracht, wie selecteert de meest geschikte onderzoekers en hoe worden ontwikkelingen teruggekoppeld? Maar in de afspraken moet ook ruimte gelaten worden voor de onderzoekende partij – bijvoorbeeld een bureau – om de professionele maatstaven te schetsen. Het helpt niet altijd als een gemeente gaat verzinnen hoe de onderzoeker zijn of haar werk moet doen. Wat wel helpt is dat de gemeente een integriteitscoördinator heeft die betrokken is en weet welke eisen aan zorgvuldig onderzoek worden gesteld.”
Peter Schokker geeft veel trainingen en workshops aan met name gemeenteraden en colleges, rondom integriteit en behoorlijk bestuur. Hij werkt sinds 2011 bij BING als onderzoeker en adviseur en geeft als partner mede leiding aan het bureau. Wilt u meer weten over de verschillende soorten ondersteuning die BING kan bieden? Neem dan contact met ons op via peterschokker@bureauintegriteit.nl of bel 033-2474300.
